Publikacja współautorska dr. Pawła Sudry z KKŚiT w czasopiśmie Journal of Historical Geography (140 pkt MNiSW, IF 1,1)
Udział pracownika Katedry w projekcie „Długofalowość procesów suburbanizacji wokół dużych miast Polski (histsuburb.pl)” zaowocował ostatnio publikacją pt. „From idea to urban form: The evolution of Howard’s concept and typology of historical garden cities in Poland” w czasopiśmie Journal of Historical Geography wydawnictwa Elsevier. Dr Paweł Sudra jako drugi z ośmiu autorów artykułu przyczynił się istotnie do stworzenia bazy danych miast-ogrodów w Polsce, wykonania części analitycznej, napisania artykułu oraz opracowania graficznego.
W ramach badania przeanalizowano jednostki osadnicze położone w granicach współczesnej Polski, których rozwój nawiązuje do koncepcji miasta-ogrodu Ebenezera Howarda (opublikowanej w Wielkiej Brytanii w latach 1898 / 1902). Miała ona miała zaradzić bolączkom życia w przeludnionych miastach epoki przemysłowej. W celu identyfikacji tych jednostek wykorzystano różnorodne materiały kartograficzne (mapy i plany), projekty urbanistyczne oraz literaturę naukową i popularnonaukową. Określono ich liczbę oraz specyfikę przestrzenno- funkcjonalną poprzez analizę genezy i rozwoju polskich miast-ogrodów, przedmieść-ogrodów i osiedli-ogrodów od końca XIX wieku do lat 80. XX wieku. Znaleziono łącznie nawet do 150 takich projektów inspirowanych ideami Howarda, przy czym niektóre niezrealizowane. Najwięcej powstało na ziemiach dawnego zaboru rosyjskiego (szczególnie wokół Warszawy oraz Łodzi), następnie w dawnym zaborze pruskim i Rzeszy Niemieckiej (tu wyróżniają się osiedla Wrocławia), a stosunkowo najmniej w Galicji, czyli dawnym zaborze austriackim.
Autorzy artykułu zidentyfikowali cztery główne ścieżki powstawania miast-ogrodów oraz inspirowanych nimi jednostek osadniczych w Polsce: pierwsza związana była z pojawieniem się odrębnych miast-ogrodów, druga z rozwojem letnisk i uzdrowisk, trzecia z tworzeniem osad patronackich i kolonii robotniczych (osiedli przyfabrycznych), a czwarta z pojawieniem się dzielnic willowych, modernistycznych osiedli i przedmieść ogrodowych w miastach. Do tego należy doliczyć jeszcze osiedla kolejowe czy też kompleksy szpitalne.
Autorzy przedstawili również typologię polskich miast-ogrodów, biorąc pod uwagę kryteria morfogenetyczno-funkcjonalne, morfologiczne, historyczne (daty powstania), toponimiczne (nazewnicze) oraz stopnia realizacji planowanych inwestycji. Wyniki pokazują, że pierwsze miasta-ogrody pojawiły się na początku XX wieku, jeszcze przed odzyskaniem przez Polskę niepodległości. Było wśród nich wiele interesujących realizacji, nie spełniały one jednak wielu założeń przestrzennych i funkcjonalnych zawartych w oryginalnej koncepcji Howarda. Na przykład w aspekcie morfologicznym klasyczny układ koncentryczno-promienisty został zrealizowany w praktyce w mniej niż 15% badanych jednostek. Nie znaleziono żadnego miasta-ogrodu spełniającego wszystkie postulaty koncepcji Howarda. Należy pamiętać, że zakładała ona również określone warunki społeczno-organizacyjne i finansowe powstawania i funkcjonowania miast, a miasta-ogrody miały tworzyć sieci ośrodków satelickich.
Szczegóły można znależć w artykule: https://doi.org/10.1016/j.jhg.2025.09.004 Artykułowi towarzyszą bogate materiały uzupełniające oraz otwarte dane badawcze. Publikacja jest do przeczytania w wolnym dostępie do 18 listopada 2025 r. pod następującym linkiem: https://authors.elsevier.com/c/1ls6l15XEo6iom
Wspomniany na wstępie projekt realizowany jest w ramach grantu NCN OPUS, który koordynuje Uniwersytet Wrocławski, a wykonawcy projektu pochodzą również z Uniwersytetu Łódzkiego, Uniwersytetu Śląskiego oraz Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie (którą reprezentuje dr Paweł Sudra). Kierownikiem projektu jest dr hab. Robert Szmytkie, prof. UWr.
