Zniszczenia wojenne okresu II wojny światowej na trwałe zmieniły krajobraz miast Europy, a proces ich odbudowy przybierał różne formy. Dr Paweł Sudra, pracownik Katedry Kształtowania Środowiska i Teledetekcji SGGW, jest współautorem artykułu, który właśnie ukazał się w prestiżowym czasopiśmie „Land Use Policy” wydawnictwa Elsevier (140 pkt. na liście MNiSW, IF=6.0). Artykuł pt. Still suffering, still on the periphery? Different paths of the town’s post-war spatial change. Evidence from north-eastern Poland opracował zespół autorów: Łukasz Musiaka (Uniwersytet Łódzki), Paweł Sudra (SGGW), Tomasz Spórna (Uniwersytet Śląski w Katowicach). Skupia się on na transformacjach małych miast w Polsce północno-wschodniej, zadając pytanie, czy wciąż pozostają one na peryferiach rozwoju i odnowy obszarów zurbanizowanych.

Przedmiotem analiz są ośrodki miejskie położone na obszarze województwa warmińsko-mazurskiego, zniszczone w czasie działań wojennych. Autorzy przeanalizowali ścieżki ich odbudowy i późniejszej rewitalizacji. Spośród 17 najbardziej zniszczonych miast Warmii i Mazur (destrukcja minimum 70% zabudowy), wyłoniono trzy, reprezentujące określone modele przemian przestrzenno-funkcjonalnych: Kisielice, Lubawa i Węgorzewo. Autorzy korzystali ze zróżnicowanych źródeł kartograficznych i archiwalnych (mapy i plany, publikacje, zdjęcia i pocztówki) oraz współczesnej literatury i gminnych dokumentów planistyczno-strategicznych. Pomocne okazało się wykorzystanie metod GIS oraz nalotów dronem (filmy oraz zdjęcia znajdziemy w bogatych materiałach uzupełniających). Trzy główne modele zidentyfikowanych powojennych przemian badanych miast, to: modernizm (neointegracja), restrukturyzacja warunkowa oraz częściowy lub całkowity brak odbudowy. Autorzy, oprócz opracowania modeli morfologiczno-funkcjonalnych, podjęli próbę określenia współczesnych problemów przestrzennych i reperkusji funkcjonalnych powojennej odbudowy.

Wyniki wskazują, że po 80 latach od zakończenia działań wojennych nieodbudowane centra wielu miast wciąż pozostają problemem w kontekście ich funkcjonalności i integracji społecznej. Modernistyczne podejście do rekonstrukcji, choć zapewniało szybki dostęp do mieszkań, często prowadziło do utraty tożsamości historycznej miejscowości i nieodwracalnie zmieniło krajobraz miejski. Pomimo działań rewitalizacyjnych, podejmowanych w ostatnich latach, wiele małych miast regionu (jak również całego obszaru Ziem Odzyskanych), boryka się z przestrzennym chaosem, brakiem jednolitej struktury urbanistycznej i ograniczoną efektywnością dostępnych narzędzi planistycznych. Artykuł podkreśla potrzebę ogólnokrajowej debaty i wdrożenia programów naprawczych, które mogłyby poprawić sytuację zdegradowanych przestrzeni miejskich. Badanie stanowi ważny wkład w analizę powojennych przemian morfologicznych małych miast i ma znaczenie dla przyszłych działań planistycznych i rewitalizacyjnych. Podjęta tematyka badawcza jest też aktualna w perspektywie obecnie trwających konfliktów zbrojnych na świecie i zagłady miast.

Dr Łukasz Musiaka był pomysłodawcą i koordynatorem prac z uwagi na wcześniejsze doświadczenie w badaniach miast powojennych, analizach modeli przemian przestrzenno-funkcjonalnych miast, zainteresowania geografią historyczną, dziedzictwem kulturowym, morfologią osadnictwa i metodami GIS. Dr Paweł Sudra, również zainteresowany geografią osadnictwa i morfologią miast, wniósł punkt widzenia współczesnej praktyki rewitalizacji, analizował gminne dokumenty strategiczne oraz zastosował w praktyce systemy informacji przestrzennej na archiwalnych materiałach kartograficznych. Dr Tomasz Spórna, zajmujący się także geografią miast i osadnictwa, wniósł znaczący wkład w zakresie zastosowania geoinformacji oraz całościowej redakcji manuskryptu, również oprawy graficznej. Wszyscy autorzy ponadto analizowali bogatą literaturę dotyczącą problemów regionu Warmii i Mazur oraz powojennej odbudowy i planowania miast w różnych regionach świata.

Artykuł dostępny będzie na stałe pod linkiem DOI: https://doi.org/10.1016/j.landusepol.2025.107517

Do 16 kwietnia 2025 r. znajduje się w otwartym dostępie pod adresem: https://authors.elsevier.com/c/1kg2e_61OxsYXI

Musiaka, Ł., Sudra, P., & Spórna, T. (2025). Still suffering, still on the periphery? Different paths of the town’s post-war spatial change. Evidence from north-eastern Poland. Land Use Policy, 152, 107517.

Jest to już trzeci artykuł tego zespołu autorskiego dotyczący zbliżonych tematycznie zagadnień. Wcześniej ukazały się publikacje dotyczące skutków morfologicznych przemian powojennych w postaci chaosu przestrzennego, a także analizujące kwestie rewitalizacji małych miast mazurskich:

Musiaka, Ł., Sudra, P., Spórna, T. P., & Spadło, K. (2023). Scenariusze odnowy małych miast. Wyzwania i problemy rewitalizacji wybranych ośrodków województwa warmińsko-mazurskiego. Czasopismo Geograficzne, 94(2).  https://doi.org/10.12657/czageo-94-15

Musiaka, Ł., Sudra, P., & Spórna, T. (2021). Spatial Chaos as a Result of War Damage and Post-War Transformations. Example of the Small Town of Węgorzewo. Land, 10(5), 541. https://doi.org/10.3390/land10050541